Er einkavæðingin ástæða hrunsins?

Margir bloggarar hafa hallmælt einkavæðingu og telja hana orsökina af hruninu. Einkavæðing er það kallað þegar rekstur, og eða eigur sem hafa verið í eigu hins opinbera er selt til einkaaðila. Hérlendis eru bankarnir sennilega eitt þekktasta dæmið um einkavæðingu. Í blönduðu hagkerfi eru ákveðnir þættir sem flestir eru sammála um að eigi að vera hjá hinu opinbera s.s. löggæsla, tollgæsla, annað er hvort tveggja hjá hinu opinbera og í einkarekstri s.s. skólar, leikskólar, og svo eru rekstareiningar sem nánast alfarið eru í höndum einkaaðila s.s. verslanir og ýmiss konar þjónusta.

 Víðast hvar á Vesturlöndum eru bankar í eigu einkaaðila og en hér voru Búnaðarbanki og Landsbanki í eigu ríkisins og þeir voru seldir. Almennt er talið að einkarekstur geti verið hagkvæmari en opinber rekstur en rekstur þarf að hafa viðeigandi regluverk og eftirlitskerfi, til þess að tryggja að slíkur rekstur verði til hagsbóta fyrir borgarana. Sala bankanna hérlendis hefur fengið talsverða gagnrýni, og að öllum líkindum með réttu. Hrun bankakerfisins er hins vegar fyrst og fremst vegna skorts á regluverki og eftirlitskerfum. Einkavæðingin sem slík er ekki talin vera vandamál nema af litlum minnihluta. Þannig er t.d. stærstur hluti fjórflokkanna sammála um að sá rekstur eigi að vera í höndum einkaaðila, en ekki opinberra aðila. Margir stjórnmálamenn vilja að bankarnir séu í höndum útlendinga, en það er jafn mikil einkavæðing og að þeir séu í höndum innlendra aðila. Jafn mikilvægt er að regluverkið og eftirlitsstofnanirnar séu að virka hvort eignarhaldið er innlent eða erlent.

Veikeikar í opinberu kerfi er oft hvað rekstur getur orðið þunglamalegur og hvað erfitt getur reynst að halda kostnaði í skefjum. Víða er því teknir rekstarþættir hjá hinu opinbera og þeim úthýst. Dæmi um þetta eru þrif og tölvurekstur. Slíkar ráðstafanir hafa oft gefist mjög vel og verið þjóðhagslega mjög hagkvæmt.

Á nokkrum stöðum hefur einkavæðing ollið miklum deilum og kallað fram spurningar. Þetta á við t.d. einkavæðing lestarkerfa, vatnsveita og rafmagnssala. Full ástæða er til þess að skoða slík dæmi og læra af þeim. Aðalatriðið er að heildarhagsmunir séu hafðir í huga, auk þess sem þau siðferðislegu gildi sem við viljum hafa í okkar þjóðfélagi séu virt. Þannig sé hugað að áhrifum á hag þeirra sem minnst mega sín.

Margir blanda saman einkavæðingu og rekstri álvera. Rekstur álvera hérlendis hefur ekkert með einkavæðingu að gera, heldur með samskipti okkar við alþjóðleg stórfyrirtæki. Full ástæða er fyrir okkur að skoða slík samskipti og móta stefnu þar um.

Af ofangreindu er einkavæðingin ekki ástæða fyrir bankahruninu. Heldur var sá rammi sem þeim einkavæddu fyrirtækjum var settur algjörlega ófullnægjandi. Bæði regluverk og eftirlitsstofnanir. Í því ástandi sem við nú erum í er mikil ástæða til þess að skoða einkavæðingu enn frekar á næstunni til þess að örva frumkvæði og kraft í þjóðfélaginu. Þjóðarskútunni verður ekki komið í var, með opinberum rekstri sem ráðandi á markaðinum. Það er einungis vísir að samdrætti og meiri erfiðleikum. Þrátt fyrir að flestir sérfræðingar um efnahagsmál geti verið sammála um kosti einkavæðingar, er ólíklegt að það verði pólitískar áherslur á næstunni.