Sigraði populisminn?

Það undrar marga að  nýnasistar nái fylgi í Þýskalandi. Jú skoðum hvaðan þeir koma. Höfuðstöðvarnar eru í Dresden sem eftir síðari heimstyrjöld fóru undir Sovjetríkin. Ein helsta skýringin er að þar fór lítið uppgjör við nasistmann, aðrir öfgahugsun tók við kommúnisminn. Þar sem tengsl mín við Þýskaland vegna fjölskyldu minnar, var fróðlegt að taka umræður við heimamenn um þróunina. Jú, það er sáralítið bil milli hægri og vinstri öfganna. Lýðræðisástinni er þar ekki mikið fyrir að fara. Á Vesturlöndum er meira umburðarlyndi fyrir kommúnismanum. Þeir sem voru í Austur Þýskalandi gætu gefið vitnisburð. Hættan kemur víðar populisminn er sennilega jafnvel hættulegri en bæði kommúnisminn og nasisminn til samans. Hann læðist inn með vinnubrögð sem henta fjölmiðlunum svo vel. Lítil þekking og blekkingar. Þegar maður sér þróunina í Bandaríkjunum og lítur svo hingað heim, sér maður þróunina. Voke og slaufunin. Tók populisminn yfir án umræðu?

Athugasemdir

[Jónatan Karlsson, 28.4.2025 kl. 08:29]

Ég held að orðið populismi eigi einungis við nýjar vinsælar stefnur, líkt og á við um poptónlist í músikinni.

Hinsvegar tek ég undir skoðunum þínum varðandi wókið og slaufumenninguna, sem ég vil þó bæta við að eigi auðvitað rætur sínar í stig vaxandi feminisma síðustu áratuga, sem vonandi stefnir þó um þessar mundir loks í eðlilegt og ásættanlegt jafnvægi fyrir bæði kynin.

[Gunnar Heiðarsson, 28.4.2025 kl. 09:55]

Hvað er poppúlismi?

Opinber skýring er að þetta hugtak á við um einhvern eða eitthvað sem nýtir sér falsfréttir eða beinar lygar til að ná hylli. Svo má spyrja hvað er falsfrétt, hvað eru lygar. 

Raunveruleg skýring er hins vegar sú að valdhafar nýti þetta hugtak á alla þá sem þeir telja ógna valdi sínu. Útvarpa að allt frá slíkum hópum kemur sèu falsfréttir, en allt sem valdhafar halda fram sé hafið yfir efa. Að þeirra sannleikur sé hinn eini rétti.

[Sigurður Þorsteinsson, 28.4.2025 kl. 14:37]

Popúlismi kallast lýðhyggja á íslensku. Fræðimenn hafa skilgreint lýðhyggju sem hugmyndir sem lýsa vanda samfélagsins á einfaldan og yfirborðskenndan hátt og bjóða fram lausnir sem kalla mætti skyndilausnir. Stjórnmálaskoðanir í anda lýðhyggju draga upp mynd af stjórnmálum sem baráttu tveggja afla. Það er að segja baráttu hins venjulega (góða og heiðarlega) fólks við aðila í valdastöðum sem hirða lítið um hagsmuni fólksins. Lýðhyggjan dregur líka upp þá mynd að „fólkið“ sé samstæður hópur og hún gefur takmarkaðan gaum að þeirri staðreynd að einstaklingar í samfélaginu hafa oft og tíðum ólíka hagsmuni og ólíka sýn á stjórnmálin.

 

 

Lýðhyggjan er líka upptekin af því að meirihlutinn eigi að ráða og hún er sögð hafa takmarkaða þolinmæði fyrir sjónarmiðum minnihlutahópa. Í málflutningi þeirra sem beita lýðhyggju má því gjarnan heyra að óþarfi sé að fylgja lögum og reglum sem áður hafi verið sett og að varasamt sé að treysta opinberum aðilum og alþjóðlegum stofnunum til að leysa vandamál. Þess í stað eigi vilji „fólksins“ að ráða, annað hvort í gegnum beint lýðræði eða þá í gegnum stjórnmálaforingja sem sagður er skilja vilja fólksins. Enda er það þannig að það er oft stjórnmálamaður sem vill ná áhrifum sem er beitir orðræðu lýðhyggjunnar sjálfum sér til framdráttar.

 

 

Fræðimenn hafa skilgreint lýðhyggju sem hugmyndir sem lýsa vanda samfélagsins á einfaldan og yfirborðskenndan hátt og bjóða fram lausnir sem kalla mætti skyndilausnir.

 

 

Lýðhyggja er hvorki bundin við hægri né vinstri í stjórnmálunum. Stjórnmálamenn sem beita lýðhyggju reyna að fá fólk til fylgis við sig hvort sem það hefur áður kosið hægri flokka, vinstri flokka eða miðjuflokka. Lýðhyggjumenn sem tala til vinstri eru þó líklegri til að stilla fyrirtækjum upp sem andstæðingi almennings í sambland við sérfræðinga, stjórnmálamenn, fjölmiðla og alþjóðastofnanir og fleira. En þeir sem reyna að höfða til hægri manna eru líklegri til að beina gagnrýni sinni að erlendum aðilum sem sagðir eru ógna fullveldi, hagsæld og menningu hins venjulega manns, ásamt því að kenna stjórnmálamönnum, sérfræðingum og fjölmiðlum um ástandið sem gagnrýnt er.

 

 

Lýðhyggja er ekki eiginleg hugmyndafræði. Það er að segja hún er ekki heildstætt kerfi hugmynda um hvað skýri gangverk samfélagsins eins og til dæmis íhaldsstefna, frjálslyndisstefna eða marxismi. Lýðhyggjan er einfaldari. Hún hengir sig þó ef til vill að einhverju leyti í tiltekna hugmyndafræði en heldur sig ekki innan þeirrar hugmyndafræði í greiningu á samfélaginu eða þegar kemur að mögulegum lausnum á vanda samfélagsins.

 

 

Stjórnmálamaður sem beitir lýðhyggju notar einfalt mál til að segja söguna um togstreituna á milli hagsmuna góða fólksins og spilltu valdaaflanna. Og hann býður fram einfaldar lausnir sem standast ef til vill ekki skoðun væri öllum réttum upplýsingum haldið til haga. Hann kennir öðrum stjórnmálamönnum, sérfræðingum, fjölmiðlum, fyrirtækjum, útlendingum, Evrópusambandinu eða öðrum alþjóðlegum stofnunum um vandamálin - allt eftir því hvað hentar best málflutningi hans í leit að atkvæðum.

[Sigurður Þorsteinsson, 29.4.2025 kl. 08:05]

Jónatan almenn skilgreining á populisma er í átt til lýðskrums og en líka til niðurrifst s.s. voke og slaufun. Vinsælar tónlistarstefna er að mínu mati allt annað dæmi, það segi sem mikill áhugamaður um tónlist. Dæmi um populismann í pólitíkinni er í umræðunni  um ESB. Það er með ólíkindum t.d. hvað margir stuðningsmenn ESB aðildar halda fram. Einn aðal stuðningsmaður þess að Ísland gagni í ESB er Uffe Elleman Jensen hann var mjög óánægður með þegar aðildarsinnar nota einfalda þætti eins og að við græðum svo mikið með inngöngu í ESB. Svo er ekki. Líklega myndi ESB aðild kosta okkur talsvert. Það er líka populismi að afgreiða ESB án þess að fjalla vel um það faglega kosti og galla. 

[Gunnar Heiðarsson, 29.4.2025 kl. 08:44]

Hvaða nafn menn vilja nota á þau öfl sem virðast vera að ná hylli fólks skiptir í sjálfu sér ekki máli. Poppúlismi eða lýðhygja breytir ekki þeirri staðreynd að valdhafar nota þetta hugtak á þá sem þeim þykir ógna valdi sínu. Og vissulega fjölgar víða þeim sem ekki eru hlynntir stjórnvöldum og það nýta öfgaöfl sér, bæði til vinstri og hægri. Megin hluti þessa afls er þó fólk sem einfaldlega er á móti valdhöfum, ekki öfgafólk.

Því er kannski stærsta spurningin hvers vegna fólk er farið að aðhyllast stjórnmælastefnur sem valdhafar óttast. Það er stærsta spurningin og svarið einfallt, vegna þess að sífellt stærri hópur fólks telur að stjórnmálamönnum hafi mistekist, að kúrsinn sé rangur. 

Við slikar aðstæður eiga öfgaöflin auðveldara uppdráttar. Við eigum að læra af eögunni.

Ætíð þegar einhver öfl, stjórnmálaöfl eða önnur, ná að yfirtaka valdið og stjórna í andstöðu við þjóðarvilja, leiðir það til upplausnar. Við slíka upplausn hafa óæskileg stjórnmálaöfl stundum náð völdum, þó ekki alltaf. Það fer fyrst og fremst eftir því hversu langt er gengið á þanþol fólks áður en til upplausnar kemur. Hversu mikillar hylli öfgaöflin hafa náð. 

[Sigurður Þorsteinsson, 29.4.2025 kl. 15:06]

Gunnar samkvæmt þeirri skilgreiningu sem populismi er með, þá er það ekkert endilega skilyrði að ná vinsældum, heldur að koma með lausnir sem eru grunnar, en þeir sem ekki kynna sér málin, haldi að virki. Populisk vinnubrögð eru notuð af þeim sem hafa völdin eru í stjórn, og einnig þeim sem eru í minnihluta, hvar sem er í heiminum. Fjölmiðlar eru oft ásakaðir að fjalla um mál, sem þeir hafa oft afar grunna þekkingu á. Slík umfjöllun er því oft pópulísk.